بررسی از: اولگا گرشن‌سن، دانشگاه امهرست ماساچوستز / ترجمه: احمد موسوی
Shohat, Ella, Israeli Cinema: East/West and the Politics of Representation, I. B. Tauris, 2010
کتاب سینمای اسراییل که نخست در سال 1989 منتشر شد یک اثر پیشگامانه بود. مطالب منتشر شده‌ی پیش از آن از نظر ایدئولوژیک و تحلیلی محدود بود، در حالی که شوحط برای اولین بار یک «تاریخ تحلیلی و نظری از سینمای اسراییل» (صفحه‌ی 7) را ارایه کرد. با گذاشتن سینمای اسراییل در بافت شرق/غرب ، تحلیل شوحط بر پایه‌ی جهان اول/جهان سوم، گفتمان ضد استعماری و فمینیستی، و همین‌طور نقد ادوارد سعید بر اورینتایزم شکل گرفته است. در نتیجه، سؤال مرکزی کتاب نزاع اسراییلی-فلسطینی و بازنمایی آن در طول زمان است. شوحط همچنین بازنمایی سفاردیزم (یهودیان عرب‌نژاد یا میزراحی) را با توجه دقیق به انتخاب بازیگران و زبان فیلمها تحلیل می‌کند،. بحث کلی او در بافت روندهای متفاوت تولید سینمایی، بافت ادبیات، هنر و رسانه، و بافت ایدئولوژیک و تاریخی اسراییل است. شوحط علاوه بر بازخوانی دقیق فیلمها، اغلب ماجراهای روشن‌گرانه‌ای درباره‌ی تولید و پذیرش فیلمها تعریف می‌کند. کتاب به سرعت جنجالی شد، بخصوص در اسراییل.
ویرایش تازه‌ی کتاب در شرایطی کاملاً متفاوت از نظر اجتماعی و آکادمیک بیرون آمده است. تحولات تاریخی و فرهنگی موجب برآمدن پژوهش‌های فرهنگی تجدیدنظرطلبانه‌ای درباره‌ی اسراییل شده است که از آن جمله ظهور دیدگاهی پساصهیونیستی است. مطالعه‌ی انتقادی سینمای اسراییل که توسط شوحط آغاز شد تا کنون ادامه داشته و توسط تعدادی از محققان مانند یوسفا لوشیتسکی1، نوریت گتز2، رز یوزف3، و دوریت نامان4 ارتقا یافته است. یک شناخت‌نامه بر سینمای اسراییل در حال آماده شدن برای انتشار توسط دانشگاه تکزاس است.5به علاوه، خود سینمای اسراییل هم دگرگون شده است، و انتقادی‌تر و برای مخاطبان بین‌المللی جذاب‌تر شده است. کوتاه آنکه ویرایش تازه‌ی کتاب شوحط به‌موقع است و برای محققان و خوانندگان عمومی‌ای که حالا با فیلمهای اسراییلی آشناتر شده‌اند، مفید فایده است.
ویرایش جدید تصویرهای اضافه و ایندکس مفصل‌تری دارد، ولی افزوده‌ی اصلی به آن یک موخره‌ی نسبتاً مفصل است که، با حفظ تمرکز تحلیلی اولیه بر شرق/غرب، نگاهی سودمند به تغییرات اخیر می‌اندازد. قلم شوحط کماکان قدرت‌مند، واضح، و دقیق است و بدون اینکه حاوی اصطلاحات تحصصی باشد از نظر تئوریک پربار است. باقی کتاب دست نخورده است (تنها عنوان فصل‌ها جذاب‌تر شده). شوحط کتاب را با نگاهی به فیلم‌سازی در فلسطین پیش از تاسیس حکومت اسراییل آغاز می‌کند که خود بخشی از پروژه‌ی صهیونیست‌ها به حساب می‌آمد. افزوده‌ی اصلی نظری این فصل بحثی درباره‌ی رابطه‌ی بی‌ثبات اسراییلِ در حال شکل‌گیری نسبت به اروپا است: صهیونیست‌های نخستین که فرهنگ غرب اروپا را می‌ستودند، آرزو داشتند «سویس خاورمیانه» بسازند. با این حال خود آنان یهودیان شرق اروپایی بودند که قرن‌ها قربانی یهودستیزی و اورینتالیزه شدن به عنوان یهودی شرقی توسط همکیشان یهودی خود بودند.
در فیلمهای مشهور به «ژانر قهرمانی-ملی‌گرا» که در سالهای نخست حاکمیت اسراییل ساخته شدند چیزی تغییر نکرد. پیرنگ فیلمها همچنان جهت‌گیری شدید آموزشی و تمثیلی دارند: کاراکترهای اصلی پیشگامانی قهرمان‌صفت‌اند، در حالی که کاراکترهای عرب تنها در حاشیه وجود دارند و «کاملا تابع اقتدار و دست و دلبازی اسراییل.» (صفحه‌ی 70) به همین شکل، یهودیان عرب‌نژاد نیز به حاشیه‌های پیرنگ فیلم پرتاب می‌شوند و تاریخ‌شان تحت سلطه‌ی حافظه‌ی اروپایی-یهودی قرار می‌گیرد. همین جهت‌گیری ایدئولوژیک قهرمانی-صهیونیستی را در فیلم‌هایی که برای بزرگداشت پیروزی سال 1967 اسراییل ساخته شده‌اند نیز می‌توان یافت، با وجود تدوین مدل هالیوودی و کیفیت بالاتر تولیدشان.
تحلیل شوحط از بازنمایی سفاردیزم، همان گرایش استعمارگرانه‌ای را که علیه آنان در سیاست‌گذاری‌ها و رسانه‌ها وجود دارد، نشان می‌دهد. تصویر مشخص یهودیان عرب‌نژاد به عنوان «ابتدایی» با قلب‌هایی از طلا بویژه در ژانر محلی بورکا (فیلمهای تجاری قومیتی با مضمون فقیر/ثروتمند و میزراحی/اشکنازی) نمایان است. برخی از این فیلمها، به ویژه آنها که توسط فیلمسازان اشکنازی ساخته شده، در‌واقع نوعی «اورینتالیزه کردن فردی که پیش از این اورینتالیزه شده» اند. فیلمهای دیگر، که توسط مزراحی‌ها ساخته شده بود، نگاهی ظریف‌تر و مترقی‌تر داشتند.
در دهه‌ی 1960، در پاسخ به ایدئولوژی صریح موجود در ژانر فهرمانی-ملی‌گرا و نیز واکنش به تولیدات تجاری بورکا، سینمای شخصی پدیدار شد. نسل جوان فیلمسازانْ تجربه‌گرایی در سبک، مضمون‌های «متمرکز بر سرگشتی‌های فردی، و پروتاگونیست‌های» جهان‌شمول را به عنوان بخشی از آرزوهایشان برای خلق یک سینمای با کیفیت و فارغ از تمام تعهدات سیاسی-اجتماعی، رواج دادند. (صفحه 165) اما گریختن از سیاست تنها یک توهم بود: این فیلمها از طریق یک پروتاگونیست اشکنازی و تحصیل‌کرده، و با بیرون گذاشتن دیگری های خارج از محیط لیبرال خود شکل می‌گرفتند.
در دهه‌ی 1980، در تضاد با سینمای «غیر سیاسی» شخصی رایج در دهه‌ی قبل، تعدادی از فیلمها به مساله‌ی نزاع پرداختند و نسبت به سیاست‌های اشغالگرانه‌ی اسراییل انتقادی‌تر ظاهر شدند. شوحط این فیلمها را (کمی با کنایه) «موج فلسطینی» می‌نامد. با اینکه آنها تصویر بهتری از اعراب نشان می‌دهند، اما روایت‌هایشان هنوز در چهارچوب تصورات صهیونیستی شکل می‌گیرد. جای تعجب نیست که این فیلمها هم از منابع مالی حکومت اسراییل بهره می‌بردند و هم مورد تمجید منتقدان سینمایی آنجا قرار می‌گرفتند. به علاوه، برای لیبرالیزم اسراییلی هم در خارج از مرزهایش تصویر مثبتی می‌ساختند.
شوحط در موخره‌ی کتاب، از پیدایش سینمایی که چندصداتر و چندسرشت‌تر شده، استقبال می‌کند. اخیراً در فیلمهای اسراییلی زبان‌ها و لهجه‌های گوناگون (عمدتا عربی، روسی، انگلیسی و امهریک [زبان رسمی اتیوپیا]) در کنار زبان ملی عبری استفاده می‌شوند تا صدای اقلیت‌ها را نیز بازتاب دهند. به دنبال نیرو گرفتن کنشگری فرهنگی مزراحی‌ها، تعدادی از فیلمهای غیر بورکا کاملاً در محیط‌های مزراحی و باگروه بازیگران تماماً مزراحی ساخته شده‌اند. اما شوحط فیلمهای اسراییلی-روسی را که آنها هم مشمول شکاف شرق/غرب می‌شوند، در نظر نمی‌گیرد. همان‌طور که پیشتر نیز نوشته‌ام، کارگردانان مهاجر روسی (و کاراکترهای روسی) موقعیتی نامطمئن در جامعه‌ی اسراییل دارند: در حالی که اسراییل را اورنتالیزه می‌کنند، خود در حاشیه قرار گرفته‌اند.
در پایان، شوحط نتیجه می‌گیرد که تعریف کلی سینمای اسراییل دگرگون شده: فیلمسازان مهاجر، یا اسراییلی‌های مقیم خارج، و نیز فلسطینی‌های داخل و خارج اسراییل حالا بخشی از این سینما حساب می‌شوند. این روندها منجر به پیدایش فیلمهای تازه‌ی تجدید‌نظرطلبانه شده‌اند، که پی‌آمدهایی بسیار فراتر از سینِما دارند. چنین سینمایی، چه با به چالش گرفتن تاریخ 1948، چه با روایت آلیا (به معنی «لهجه»، یک اصطلاح ایدئولوژیک برای یهودیان مهاجرت کرده به اسراییل) ، «ابر-روایت صهیونیستی را به چالش جدی گرفته است و در این مسیر پارامترهای تاریخ مشروع و قالب‌های تاریخ‌نگاری مشروع را بازتعریف کرده است.» (صفحه 278)
پی‌نوشت:
این کتاب، محور کلاس «سینمای رژیم صهیونیستی: پنجره‌ای به یک جامعه پر تنش» با تدریس حسین درخشان، در موسسه ترجمان خواهد بود. اطلاعات بیشتر در:
http://tarjomaan.com/archives/3892/
منبع:
Gershenson, O. (2011). Review of Israeli Cinema: East/West and the Politics of Representation by Ella Shohat. Ethnic and Racial Studies, 34(10), 1771-1772.
Yosefa Loshitsky
Nurith Gertz
Raz Yosef
Dorit Naaman
این کتاب با نام اصلی Israeli Cinema: Identities in Motion با ویراستاری میری تلمون و یارون پلگ در سال 2012 توسط دانشگاه تکزاس منتشر شد.
منبع: سایت ترجمه و علوم انسانی: http://tarjomaan.com/vdcb.5baurhb0wiupr.html
